چرا که هنوز نه تنها عموم مردم که برخی مسئولان نیز به اهمیت و ارزش محیطزیست و میراث طبیعی کم‌توجه‌اند و از همین‌روست که هر از گاهی به بهانه عبور خط لوله گاز، نفت یا شبکه انتقال نیرو و مخابرات قلب جنگل یا منطقه حفاظت شده‌ای را می‌شکافند یا بخشی از عرصه‌های منحصر به‌فرد جنگلی قربانی عبور جاده‌ای می‌شود و این همه به خاطر آن است که ارزیابی زیست‌محیطی در اجرای پروژه‌های عمرانی جایی ندارد، ضرورتی که کارشناسان و دلسوزان محیطزیست و منابع طبیعی بارها آن را فریاد زده‌اند.
این در حالی است که بسیاری از کارشناسان و صاحبنظران محیطزیست معتقدند نهادهای متولی محیطزیست و منابع طبیعی بویژه بدنه فنی این دو نهاد فاقد نیروهای توانمند و کارآمدی است که بتوانند با تکیه بر دانش و تخصص خود مانع از تخریب مناطق تحت حفاظت خود شوند و یا از منافع آن دفاع کنند.
ترمیم و بازسازی جاده داخل پارک ملی گلستان که اینک تا آستانه بحران پیش رفته از جمله پروژه‌هایی است که براهمیت و ضرورت ارزیابی زیست‌محیطی قبل از اجرای پروژه‌های عمرانی تأکید می‌کند. پروژه‌ای که اینک در کشمکش میان سازمان محیطزیست و وزارت راه به حالت تعلیق درآمده است.
هر چه هست پارک ملی گلستان نخستین پارک ملی کشور است که در سال 1354 به عنوان یک ذخیرگاه ژنی و در شمار 50 ذخیرگاه بیوسفری جهان در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسید.
برخورداری از تنوع و تعدد گونه‌های جانوری و گیاهی موقعیت منحصر به فردی را برای این پارک رقم زده، به طوری که یک هفتم کل گونه‌های گیاهی، یک سوم کل پرندگان و 50 درصد پستانداران ایران در محدوده 92 هزار هکتاری این پارک شناسایی شده‌اند. و از همین‌رو، هرگونه فعالیتی که مغایر با مقررات و ضوابط زیست‌محیطی باشد در این پارک قابل قبول نیست.
دیدگاه مسئولان محیطزیست
دلاور نجفی، معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیطزیست در نشست تعیین تکلیف بازسازی جاده گلستان که با حضور مشاور وزیر راه و مجری طرح بازسازی جاده گلستان، مدیر کل محیطزیست استان گلستان، مدیر کل دفتر حقوقی و مدیر کل دفتر نظارت و بازرسی سازمان حفاظت محیطزیست برگزار شد، با اشاره به مصوبه سال 82 هیأت دولت، مبنی بر انتقال جاده پارک ملی گلستان به خارج از آن - محور کلاله به آشخانه - و احداث جاده چهاربانده ترانزیتی در محور شمالی پارک گفت: عرض این جاده در حال حاضر در بعضی نقاط به 50 الی 60 متر می‌رسد در حالی که براساس مصوبه دولت، عرض جاده باید 6/11 متر باشد.
افزون بر این عملیات اجرایی وزارت راه و احداث 8 کیلومتر دیوار بتنی این شبهه را ایجاد کرده است که گویی جاده داخل پارک می‌خواهد چهار بانده بشود بویژه آنکه این جاده در بیرون از پارک به صورت چهار بانده در حال اجراست.
نجفی یکی دیگر از معضلات موجود در اجرای پروژه را احداث دیوار بتنی در داخل پارک ذکر کرد و گفت: این دیواره‌ها که در برخی نقاط ارتفاع آن به 7 متر می‌رسد از یک سو مانع گذر حیات وحش و از سوی دیگر با توجه به تنگ کردن مسیر رودخانه سبب افزایش سرعت سیل و تخریب صخره‌ها و کوه مقابل می‌شود.
ضمن آنکه چنانچه این دیواره به طور کامل احداث شود عملاً پارک به دو بخش شمال و جنوب تقسیم می‌شود.وی با اشاره بر اینکه محور گلستان صرفاً باید یک محور توریستی و گردشگری باشد نه یک جاده ترانزیتی به احداث گزینه شمالی تأکید کرد.
نجفی در بخشی از سخنان خود، احداث دالانهای 2 متری برای گذر حیات وحش را غیراصولی دانست و گفت: این دیواره‌های بتنی باید در اسرع وقت برچیده و دیواره‌های سنگ‌چین جایگزین آن شود.
در این نشست محسن‌زاده، مدیر کل دفتر حقوقی سازمان محیطزیست نیز یادآور شد: هرگونه تخریب محیطزیست و تغییر اکوسیستم در پارکهای ملی ممنوع و مغایر ماده 8 آیین‌نامه اجرایی قانون حفاظت و بهسازی محیطزیست است و هیچ مقامی نمی‌تواند اجازه و دستوری مبنی‌بر تخریب محیطزیست در پارکهای ملی صادر کنند.
همچنین رمضانی، مدیر کل دفتر نظارت و بازرسی سازمان محیطزیست در این جلسه گفت: ما پاسخگوی کارهای دولت قبلی نیستیم در گذشته تفاهم‌نامه‌هایی بوده که سازمان ملزم به رعایت آنها نیست چرا که ما فقط پاسخگوی مردم و دولت جدید هستیم.
در پایان این نشست که روز سه‌شنبه گذشته در سازمان محیطزیست برگزار شد، بازسازی جاده داخل پارک ملی گلستان منوط به رعایت کامل دیدگاههای سازمان محیطزیست شد که بنابه گفته معاون طبیعی و تنوع‌زیستی سازمان حفاظت محیطزیست به صورت مکتوب به وزارت راه اعلام می‌شود.
جاده گلستان از دید وزارت راه و مجری طرح
جواد توکلی، مشاور وزیر راه و مجری طرح بازسازی جاده داخل پارک گلستان در خصوص جاده گلستان و مطالعات زیست‌محیطی این پروژه به همشهری گفت: گزارش زیست‌محیطی این پروژه همزمان با طرح پروژه در سازمان مدیریت مطرح و جزئیات آن مورد بررسی قرار گرفت و مقرر شد از کارشناسان خارجی که در اختیار سازمان محیط زیست بودند برای ارزیابی زیست‌محیطی پروژه استفاده شود؛
بر همین اساس در تاریخ 13/11/83 تفاهم‌نامه‌ای با سازمان محیطزیست به امضاء رسید. سوای این مسایل، همان‌طور که در جلسه مشترک با مسئولان محیطزیست اشاره شد وزارت راه از هر مشاوری که سازمان محیط زیست معرفی کند استقبال می‌کند اما هنوز این سازمان هیچ مشاور یا تشکیلاتی را که مورد تأییدش باشد به وزارت راه معرفی نکرده تا از کمک آنها بهره‌مند شویم.
وی در خصوص تعامل با سازمان محیطزیست در اجرای پروژه گفت: پس از مدت‌ها پیگیری وزارت راه، بنابه درخواست این وزارتخانه و استانداری گلستان و ستاد حوادث غیرمترقبه در تاریخ 15/5/85 مشاور معاون محیط‌طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیطزیست و سرپرست دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق این سازمان به منطقه آمده و از نزدیک تمام عملیات اجرایی وزارت راه را بررسی کردند و در پی آن گزارشی تهیه کردند که طی آن با اصلاح و حذف 4 پوزه سنگی و قطع درختانی که در مسیر دیوار حفاظتی قرار داشت موافقت شده بود.
سپس صورت جلسه‌ای در استانداری گلستان با حضور مسئولان محیطزیست تنظیم شد و طی آن تمام بحث‌ها به تأیید رسید و تمام این موارد در قالب مصوبه‌ای در تاریخ 2/7/85 از سوی رئیس سازمان حفاظت محیطزیست به وزارت راه ابلاغ گردید که طی آن با انجام اصلاحاتی در پوزه‌های سنگی و رفع درختان معارض موافقت شده بود.
وی در خصوص 4 بانده شدن جاده داخل پارک گلستان گفت: هیچ‌گونه اقدامی در این باره صورت نگرفته و نخواهد گرفت برهمین اساس از محور کلاله تا بعد از سه راهی دشت هیچ‌گونه عملیاتی برای 4 بانده شدن این محور انجام نشده و این نگرانی فقط یک حدس و گمان است.
توکلی با اشاره به این که تأکید وزارت راه بر احداث گزینه شمالی است، افزود: وزارت راه طی نامه‌ای که در تاریخ 8/11/84 به سازمان محیط زیست ارسال شد، اعلام کرد که این وزارتخانه در 25/8/84 از سازمان مدیریت درخواست کرده است 15 میلیارد تومان اعتبار برای احداث گزینه شمالی بودجه اختصاص دهد و از همین رو از سازمان محیطزیست تقاضا دارد درزمان تعیین بودجه برای تحقق این امر مساعدت کند.
چرا که وزارت راه به دنبال آن بود که اعتبارات لازم و مجوز قانونی را برای احداث گزینه شمالی اخذ کند، اما متأسفانه سازمان مدیریت با توجه به مشکلات فراگیر مالی تا به امروز با این درخواست موافقت نکرده و از آنجایی که وزارت راه هیچ ردیف قانونی برای این کار ندارد نتوانسته و نمی‌تواند اقدامی در این مورد انجام دهد. با این همه با امکانات محلی و استفاده از اعتبارات استانی در حد امکان محور شمالی را ترمیم و اصلاح کرده است به طوری که این مسیر برای عبور اضطراری ترافیک در حد یک جاده فرعی آسفالته مهیا شده است.
وی در باره احداث دیواره بتنی در دو طرف جاده و اعتراض محیطزیست به آن، گفت: یکی از مشکلات اساسی وزارت راه با سازمان حفاظت محیطزیست این است که این سازمان هیچ‌گاه پیشنهاد کاربردی و طرح قابل اجرا ارایه نمی‌کند و در نتیجه ما پیوسته درگیر یک مجموعه کلیات هستیم که وقتی تصمیم به اجرای آن می‌گیریم، فقط اجرا نکردن از آن در می‌آید. این در حالی است که ما همواره درخواست کرده‌ایم به ما پیشنهاد اجرایی بدهید. نمونه آن همین دیواره بتنی است.
برای احداث این دیواره ابتدا از سنگ استفاده شد اما از آنجایی که سنگ مورد استفاده از معدن آرمادلو تهیه شده بود آزمایش‌های متعدد نشان داد که در برابر رطوبت، گرما و سرما از مقاومت لازم برخوردار نبود به همین دلیل دیوار بتنی جایگزین آن شد.
وی در پاسخ به انتقاد محیطزیست در خصوص احداث زیرگذر برای عبور حیات وحش گفت: ما در این باره از مسئولان محیطزیست خواستیم طرح مورد نظرشان را ارایه دهند آنها نخست روگذر پیشنهاد دادند ولی وقتی روگذر روی نقشه پیاده شد، احساس کردند این پیشنهاد تا چه حد غیر اجرایی است لذا براساس تفاهمی که صورت گرفت به فاصله هر 100 متر زیرگذرهایی برای عبور حیات وحش احداث شد.
توکلی منکر تخطی از مصوبه دولت شد و گفت: براساس مصوبه دولت عرض جاده باید 6/11 باشد و وزارت راه هم تاکنون از آن عدول نکرده است. به گفته وی تنها راه ایجاد گزینه شمال گذر که حدود 30 کیلو متر از جاده فعلی طولانی‌تر است اختصاص ردیف بودجه از سوی مجلس برای این پروژه ملی است.
وی تأکید کرد: براساس محاسبات امروز اعتبار مورد نیاز برای این پروژه 120 میلیارد تومان است. این در حالی است که در طول سال‌های 82 تا 85 در مجموع 10 میلیارد تومان برای بازسازی جاده داخل پارک گلستان در اختیار وزارت راه قرار گرفته است.
واکنش برخی صاحبنظران
اقدامات وزارت راه در جاده پارک ملی گلستان، واکنش‌های متعددی را در پی داشته است، از جمله یکی از کارشناسان محیطزیست در این باره اعلام کرد: «عرض جاده فعلی تحت هیچ شرایطی نباید از 6/11 متر تجاوز کند، از سوی دیگر وزارت راه باید به فکر انتقال جاده به بیرون از پارک باشد.»
این کارشناس ضمن انتقاد از بی‌توجهی به ارزیابی زیست محیطی اظهار داشت: «مجریان پروژه بدون ارزیابی زیست محیطی و بدون آن که سازمان محیطزیست مانع آنها شود، اقدام به ساخت دیواره‌های حفاظتی در طرفین جاده در داخل پارک کرده‌اند تا از این طریق مانع از تخریب جاده در برابر وقوع سیل احتمالی شوند در صورتی که بنابه تجربه و به دلیل آن که این جاده در بستر رودخانه احداث شده است، همواره احتمال تخریب آن وجود دارد. همان‌طوری که وقوع سیل‌های مرگبار در سال 80 و 81 باعث تخریب این جاده شد و هیچ مانعی نتوانست مانع از تخریب آن شود.»
بیش از 150 نفر از صاحبنظران، استادان دانشگاه و متخصصان محیطزیست نیز طی نامه‌ای به رئیس جمهور- که نسخه‌ای ازآن را به خبرگزاری ایسنا ارسال کرده‌اند- با تأکید براین که تا وقتی وضعیت پوشش گیاهی پارک ملی گلستان ترمیم نشود هر باران کوچکی به راحتی تبدیل به سیل خواهد شد به طوری که هیچ سازه‌ای در مقابل آن نمی‌تواند مقاومت کند، خواستار انتقال جاده داخل پارک ملی گلستان به خارج از آن شدند.
در این نامه خطاب به رئیس جمهور آمده است: «خواهشمندیم دستور توقف بازسازی جاده فعلی را صادر و بودجه فعلی آن را صرف احداث جاده جایگزین در خارج از پارک کنید. چرا که اگر با صرف هزینه بیشتر، جاده جایگزین درست شود بهتر از آن است که هر سال با هر سیلی بودجه بیت‌المال نابود گردد. در عین حال جاده جدید موجبات شکوفایی اقتصادی منطقه مرزنشین و محروم ترکمن صحرا را فراهم می‌کند.»
